ارائه اولین مدل بومی طراحی محصولات فیزیکی فناورانه برای سالمندان

به گزارش صنعت نیوز، پژوهشگران دانشگاه تهران در گروه طراحی صنعتی دانشکدگان هنرهای زیبا، یک مدل بومی برای طراحی محصولات فیزیکی فناورانه مناسب برای بهبود کیفیت زندگی سالمندان سالم ایرانی ارائه کردند.

این دستاورد علمی که در پاسخ به چالش‌های ناشی از پدیده سریع سالمندی در ایران، در قالب رساله دکتری مرضیه اله‌دادی، دانشجوی دکتری طراحی صنعتی دانشکدگان هنرهای زیبای دانشگاه تهران، با راهنمایی علی فرجی و علیرضا اژدری طراحی و انجام شده است، نخستین الگوی جامع بومی در کشور است که می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی، حفظ استقلال فردی و کاهش فشار بر نظام مراقبتی سالمندان سالم کشور کمک کند.

علی فرجی، یکی از استادان راهنمایی این رساله، درباره ضرورت انجام این پژوهش، گفت: یکی از چالش‌های اصلی سالمندان، تعامل با محصولات فیزیکی فناورانه است که در زندگی روزانه نقشی پررنگ ایفا می‌کنند، از وسایل کمک‌حرکتی و تجهیزات سلامتی گرفته تا لوازم خانگی هوشمند و ابزارهای ارتباطی. بسیاری از این محصولات، با رویکرد طراحی عمومی و بدون توجه به ویژگی‌های جسمی، روان‌شناختی و اجتماعی سالمندان ساخته می‌شوند؛ در نتیجه، سالمندان در استفاده از آنها با مشکلاتی هم‌چون پیچیدگی عملکرد، عدم اعتماد، اضطراب فناورانه و ناسازگاری با شرایط جسمی روبه‌رو می‌شوند. این چالش‌ها، علاوه بر ایجاد حس ناتوانی، می‌تواند منجر به کاهش استقلال فردی و کاهش کیفیت زندگی آنان شود.

وی افزود: این رساله با هدف پاسخ‌گویی به این نیاز رو به رشد، به تدوین مدلی بومی در حوزه طراحی صنعتی پرداخته است. این مدل بر اساس بررسی جامع نظریه‌های بین‌المللی، مرور نظام‌مند پژوهش‌ها، گردآوری داده‌های میدانی از سالمندان ایرانی و تحلیل چندلایه یافته‌ها تدوین شده است.

فرجی با بیان برخی ویژگی‌های مدل پیشنهادی پژوهش، گفت: در مدل پیشنهادی، با در نظر گرفتن ابعاد فردی، روان‌شناختی و رفتاری، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و محیطی، و از سوی دیگر عوامل کاربرد پذیری، ارگونومی، عناصر طراحی تعامل و احساسی- ادراکی مدلی جامع برای طراحان صنعتی فراهم می‌آورد تا در فرایند طراحی، تعامل میان سالمند و محصول فیزیکی فناورانه را به‌گونه‌ای کارآمد و ایمن سازمان‌دهی کند. این مدل به‌ویژه بر عناصر کلیدی مانند سادگی استفاده، اعتمادپذیری، زیبایی‌شناسی، حس کنترل، حمایت اجتماعی و ارزش اقتصادی تأکید دارد که در پذیرش و استفاده پایدار از فناوری توسط سالمندان نقش تعیین‌کننده‌ای دارند.

وی یکی از نقاط قوت این پژوهش را توجه ویژه به بافت فرهنگی و اجتماعی ایران عنوان کرد و افزود: اگرچه مدل‌های متعددی در سطح جهانی برای طراحی تعامل وجود دارد، اما تفاوت‌های فرهنگی، اقتصادی و ساختاری باعث می‌شود که بسیاری از آنها در جامعه ایران کارآمدی لازم را نداشته باشند. مدل بومی ارائه‌شده در این رساله، ضمن بهره‌گیری از تجارب و نظریه‌های جهانی، به نیازها، محدودیت‌ها و اولویت‌های سالمندان سالم ایرانی توجه کرده و از این نظر نخستین الگوی جامع بومی در کشور محسوب می‌شود.

عضو هیئت علمی دانشکده طراحی صنعتی دانشکدگان هنرهای زیبای دانشگاه تهران، اظهار داشت: پیاده‌سازی این مدل می‌تواند به طراحی و تولید محصولاتی منجر شود که با نیازها و توانایی‌های سالمندان سازگارترند، استقلال فردی آنها را تقویت می‌کنند و امکان مشارکت فعال‌تر آنان در زندگی اجتماعی را فراهم می‌سازند. افزون بر این، چنین محصولاتی می‌توانند فشار بر خانواده‌ها و نظام‌های مراقبتی را کاهش دهند و به بهبود شاخص‌های سلامت و رفاه اجتماعی کمک کنند.

فرجی در پایان گفت: این پژوهش، چشم‌اندازی روشن برای آینده طراحی صنعتی در ایران ترسیم می‌کند؛ آینده‌ای که در آن طراحی محصولات فیزیکی فناورانه نه صرفاً یک فرایند فنی، بلکه رویکردی انسانی، اجتماعی و فرهنگی خواهد بود. انتظار می‌رود نتایج این رساله به عنوان مبنای همکاری‌های میان‌رشته‌ای میان طراحان صنعتی، متخصصان علوم رفتاری، مهندسان فناوری و سیاست‌گذاران حوزه سالمندی قرار گیرد و مسیر توسعه فناوری‌های دوستدار سالمند در کشور را هموار سازد.

گفتنی است پدیده سالمندی در ایران طی سال‌های اخیر به یکی از مهم‌ترین مسائل اجتماعی و بهداشتی کشور تبدیل شده است. بر اساس گزارش‌های رسمی سازمان ملل متحد و مرکز آمار ایران، در حال حاضر بیش از ۱۰ درصد جمعیت کشور بالای ۶۰ سال هستند و پیش‌بینی می‌شود این رقم تا سال ۱۴۳۰ به بیش از ۳۰ درصد برسد. افزایش امید به زندگی، کاهش نرخ باروری و بهبود خدمات بهداشتی از جمله عواملی هستند که سرعت ورود ایران به مرحله سالمندی جمعیت را شتاب داده‌اند. این تغییر ساختاری در جمعیت، نه‌تنها پیامدهای اجتماعی و اقتصادی گسترده‌ای دارد، بلکه نیازمند برنامه‌ریزی دقیق در حوزه طراحی و توسعه محصولات و خدمات متناسب با نیازهای این قشر از جامعه است.

*