راهی برای مهارکردن نوجوانان قلدر مدرسه

قلدری در مدارس یکی از چالش‌های جدی نظام آموزشی و تربیتی است که بر سلامت روان دانش‌آموزان اثر می‌گذارد. در پژوهشی جدید، نقش آموزش مهارت‌های مدیریت خشم در کاهش این رفتارها بررسی شده است.

به گزارش ایسنا، قلدری در محیط مدرسه به شکل‌های مختلفی از جمله آزار کلامی، تهدید، تمسخر، رفتارهای توهین‌آمیز یا حمله‌های فیزیکی بروز می‌کند. این پدیده، که اغلب از آن به عنوان سوءاستفاده از قدرت یاد می‌شود، در بسیاری از نقاط جهان و به‌ویژه در میان پسران شایع‌تر است. قلدری می‌تواند پیامدهایی مانند اضطراب، کاهش اعتماد به نفس، مشکلات گفتاری و حتی افکار خودکشی در پی داشته باشد. از آنجا که این رفتارها به‌صورت تکرارشونده و همراه با آسیب روانی بروز می‌کنند، بسیاری از متخصصان بر لزوم مداخله زودهنگام و هدفمند برای کنترل این نوع رفتارها تاکید دارند.

یکی از عوامل کلیدی در بروز رفتارهای قلدری، وجود ویژگی‌هایی مانند «تکانشگری» است؛ به این معنا که فرد بدون فکر قبلی و ناگهانی، دست به عمل یا حرفی می‌زند که می‌تواند برای دیگران آسیب‌زا باشد. این رفتار اغلب با ناتوانی در کنترل هیجانات و تمایل به انجام کارهای پرخطر همراه است. تکانشگری نه‌تنها باعث بروز پرخاشگری در مدرسه می‌شود، بلکه در بلندمدت نیز بر تعاملات اجتماعی، تحصیل و حتی سلامت روان فرد تاثیر منفی می‌گذارد. به همین دلیل، پرداختن به این موضوع از طریق برنامه‌های آموزشی، به‌ویژه آموزش مهارت‌های تنظیم هیجان و مدیریت خشم، اهمیت زیادی دارد.

در همین راستا، اقبال زارعی، دانشیار دانشگاه هرمزگان، با همکاری دانشگاه آزاد اسلامی بندرعباس و واحد بین‌الملل کیش، پژوهشی را انجام داده‌اند. در این مطالعه، آن‌ها به بررسی تأثیر آموزش مهارت‌های مدیریت خشم بر رفتارهای پرخاشگرانه و تکانشی دانش‌آموزان پسر پرداختند. هدف آن‌ها این بود که دریابند آیا می‌توان با بهره‌گیری از آموزش‌های روانشناختی، رفتارهای آسیب‌زننده و بدون کنترل در نوجوانان را کاهش داد.

برای انجام این پژوهش، ابتدا از میان دانش‌آموزان پسر قلدر دوره اول متوسطه در شهر بندرعباس، ۳۰ نفر به‌صورت هدفمند انتخاب شدند. سپس این افراد به‌صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و گواه (هر گروه ۱۵ نفر) تقسیم شدند. گروه آزمایش در طول یک ماه، در ۸ جلسه ۷۵ دقیقه‌ای، تحت آموزش مدیریت خشم قرار گرفتند؛ اما گروه گواه چنین آموزشی دریافت نکرد. ابزار اندازه‌گیری شامل دو پرسشنامه استاندارد بود که یکی برای سنجش میزان قلدری و دیگری برای بررسی تکانشگری طراحی شده بود. در نهایت، داده‌ها با روش‌های آماری معتبر تحلیل شدند.

یافته‌های این پژوهش نشان دادند که آموزش مهارت‌های مدیریت خشم باعث کاهش معنادار در رفتارهای تکانشی دانش‌آموزان پسر قلدر می‌شود. این به آن معناست که نوجوانانی که این آموزش‌ها را دریافت کردند، بهتر توانستند هیجانات خود را کنترل کنند و کمتر واکنش‌های ناگهانی و پرخاشگرانه از خود نشان دهند.

نتایج همچنین حاکی از آن بودند که این نوع آموزش‌ها نه‌تنها بر کنترل خشم تاثیر مثبت دارد، بلکه باعث بهبود تفکر، افزایش تحمل و کاهش رفتارهای خطرناک و ناگهانی نیز می‌شوند. به‌عبارتی، نوجوانان یاد گرفتند که به جای واکنش‌های سریع و بدون فکر، احساسات خود را بهتر بشناسند و از روش‌های آرام‌تری برای بیان آن‌ها استفاده کنند.

اهمیت این یافته‌ها در آن است که آموزش مدیریت خشم با روش شناختی-رفتاری (یعنی آگاهی دادن به فرد نسبت به افکار، احساسات و رفتارهایش و تمرین راهکارهای عملی برای کنترل آن‌ها)، توانسته رفتارهایی مثل تهدید، فریاد زدن یا حمله فیزیکی را کاهش دهد.

این آموزش‌ها، با بهره‌گیری از تمرین‌هایی مانند آرام‌سازی ذهن، جملات مثبت درونی و نقش‌آفرینی اجتماعی، به نوجوانان کمک کرده تا دید بازتری نسبت به خود و دیگران پیدا کنند. آن‌ها یاد گرفتند مسئولیت‌پذیرتر باشند و راه‌های بهتری برای برقراری ارتباط پیدا کنند. این تغییرات نه‌تنها به کاهش رفتارهای پرخاشگرانه منجر شد، بلکه فضای مدرسه را نیز برای همه ایمن‌تر و آرام‌تر کرد.

مقاله علمی پژوهشی برگرفته از این یافته‌ها در «دوفصلنامه دستاوردهای روان‌شناختی»، نشریه‌ای وابسته به دانشگاه شهید چمران اهواز منتشر شده است. این مجله علمی، به انتشار پژوهش‌هایی می‌پردازد که به بهبود سلامت روان و ارتقاء دانش روان‌شناسی در جامعه کمک می‌کنند.

*