ویرایش ژن، امیدی تازه برای درمان دیابت نوع یک

سلول‌های ویرایش‌شده با روش ویرایش ژن کریسپر (CRISPR) باعث آزادسازی انسولین در بدن افراد شده که می‌تواند امیدبخش درمان دیابت باشد. این تغییرات در ژن، سلول‌هایی ایجاد می‌کنند که پاسخ ایمنی را تحریک نمی‌کند و نیازی به داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی ندارد.

به گزارش ایسنا، برای اولین بار در جهان پزشکی، محققان گزارش می‌دهند که سلول‌های پانکراس ویرایش‌شده با روش کریسپر را در فردی مبتلا به دیابت نوع ۱ کاشته‌اند. این سلول‌ها برای ماه‌ها انسولین تنظیم‌کننده قند خون را به بدن فرد وارد می‌کردند بدون اینکه فرد دریافت کننده این سلول‌ها نیازی به مصرف داروهای تضعیف‌کننده سیستم ایمنی داشته باشد. عدم واکنش سیستم ایمنی در برابر سلول‌های جمع‌آوری‌شده از یک اهداکننده فوت‌شده به لطف ویرایش‌های ژنی رخ داد.

به نقل از نیچر، این مطالعه که توسط شرکت Sana Biotechnology در سیاتل، واشنگتن انجام شده است، امیدها را برای یافتن درمانی پایدار برای یک بیماری خودایمنی که میلیون‌ها نفر را به زندگی تحت نظارت دقیق و وابستگی به انسولین تزریقی محکوم می‌کند، افزایش می‌دهد. آرون کوالسکی، مدیر اجرایی Breakthrough T۱D، یک سازمان غیرانتفاعی در شهر نیویورک که قبلا با نام JDRF شناخته می‌شد، می‌گوید: داده‌های اولیه قطعا روحیه جامعه ما را بالا برده است و این یک رویکرد واقعا زیبا است.

هدف نهایی، اعمال ویرایش‌های ژنی بدون تحریک سیستم ایمنی بر روی سلول‌های بنیادی و سپس هدایت توسعه آنها به سلول‌های جزیره‌ای ترشح‌کننده انسولین است. طبق نتایج منتشر شده، جزایر لانگرهانس ساخته شده از سلول‌های بنیادی، در یک آزمایش کوچک، نویدبخش درمان دیابت نوع ۱ بوده‌اند.

اما برخی از گروه‌های تحقیقاتی مستقل نتوانسته‌اند تایید کنند که روش سانا توانایی‌های فرار از سیستم ایمنی را به سلول‌های ویرایش شده می‌دهد. این مطالعه تنها شامل یک نفر بود که دوز کمی از سلول‌ها را برای مدت کوتاهی دریافت کرد که به گفته تیم کیفر (Tim Kieffer)، متخصص غدد درون‌ریز مولکولی در دانشگاه بریتیش کلمبیا در ونکوور، کانادا، این برای دستیابی به استقلال در ترشح انسولین کافی نیست و بنابراین اثربخشی بالینی آن هنوز اثبات نشده است.

با این حال، «کیفر»، فرار از سیستم ایمنی را «قانع‌کننده» و «نقطه عطفی بزرگ به سوی هدف سلول‌درمانی مؤثر بدون سرکوب مزمن سیستم ایمنی» می‌نامد. «کیفر» پیش از این نقش مدیر ارشد علمی را در شرکت بیوتکنولوژی ViaCyte که از آن زمان توسط شرکت داروسازی Vertex در بوستون، ماساچوست خریداری شده است بر عهده داشت که مانند سانا، بر توسعه درمان‌های سلولی برای دیابت نوع ۱ تمرکز داشت.

راهکارهای سلول‌های بنیادی

در حال حاضر، تنها راه برای فرد مبتلا به دیابت نوع ۱ برای جلوگیری از وابستگی به انسولین تزریقی، پیوند سلول‌های جزایر لانگرهانس انجام می‌شود. این روش می‌تواند تولید انسولین را برای سال‌ها بازیابی کند، اما چنین درمانی به ندرت انجام می‌شود، زیرا اهداکنندگان کمی برای اهدای این عضو از بدن وجود دارند و نیاز به درمان دارویی سرکوب‌کننده سیستم ایمنی مادام‌العمر که خطرات عفونت، سرطان و سایر عوارض جانبی جدی را به همراه دارد نیز وجود دارد.

برای رفع کمبود اهداکنندگان، برخی از شرکت‌ها به فناوری‌های سلول‌های بنیادی روی آورده‌اند تا منابع نامحدودی از جزایر لانگرهانس جایگزین را در آزمایشگاه تولید کنند.

ورتکس از همه جلوتر است. همانطور که در ماه ژوئن گزارش شد، این شرکت جزایر لانگرهانس مشتق از سلول‌های بنیادی جنینی را به ۱۲ فرد مبتلا به دیابت نوع ۱ پیوند زد. پس از یک سال، ۱۰ نفر از شرکت‌کنندگان دیگر نیازی به تزریق انسولین نداشتند. این شرکت قصد دارد سال آینده برای این سلول درمانی به دنبال تأییدیه قانونی باشد.

در همین راستا، دانشمندان شرکت پزشکی ترمیمی Reprogenix Bioscience در هانگژو، چین، در حال ایجاد جزایر لانگرهانس از سلول‌های بنیادی برنامه‌ریزی‌شده مشتق از بافت چربی خود گیرنده هستند و گزارش‌های اولیه‌ای از موفقیت داشته‌اند. با این حال، در هر دو رویکرد هنوز هم نیاز است که گیرندگان داروهای ضد رد پیوند برای دفع حملات ایمنی به سلول‌های فرد اهداکننده یا برای مقابله با حمله سیستم ایمنی به سلول‌های دریافت شده از خود فرد مصرف کنند.

استراتژی سانا با هدف دور زدن کامل نیاز به این داروها انجام می‌شود. دانشمندان این شرکت با جزایر لانگرهانس یک اهداکننده متوفی که دیابت نداشت، شروع کردند. محققان با استفاده از سیستم ویرایش ژن کریسپر، دو ژن را که معمولا به شناسایی مهاجمان خارجی توسط سلول‌های T، مدافع خط مقدم سیستم ایمنی کمک می‌کنند، غیرفعال کردند. سپس آنها از یک ویروس برای انتقال دستورالعمل‌های ژنتیکی برای پروتئینی به نام CD۴۷ به داخل سلول‌ها استفاده کردند. این پروتئین به عنوان یک سیگنال محافظ «من را نخورید» عمل می‌کند که مانع از حمله نگهبانان ایمنی، معروف به سلول‌های کشنده طبیعی، به سلول‌های ویرایش شده می‌شود.

پزشکان در سوئد حدود ۸۰ میلیون از این سلول‌های مهندسی شده را به بازوی مردی با دیابت نوع ۱ کنترل نشده تزریق کردند. سیستم ایمنی این مرد به سرعت هر سلولی را که فاقد یک یا چند ویرایش ژنی بود، حذف کرد. اما سلول‌هایی که دارای مجموعه محافظتی کامل از تغییرات بودند، همانطور که در آخرین داده‌های منتشر شده به تفصیل شرح داده شده است، به مدت ۱۲ هفته و طبق گزارش‌های بعدی به مدت ۶ ماه، بدون دخالت سیستم ایمنی، انسولین تولید کردند.

سونجا شرپفر، بنیانگذار علمی سانا و ایمونولوژیست پیوند که اکنون در مرکز پزشکی سدرز-سینای در لس‌آنجلس، کالیفرنیا و از رهبران مشترک این مطالعه است، می‌گوید: سلول‌های ویرایش شده ژنی واقعا بر مانع پیوند غلبه می‌کنند.

دنبال کردن درمان‌هایی بدون تحریک سیستم ایمنی

به گفته استیو هار، یکی از بنیانگذاران و مدیر اجرایی سانا، این مسیری است که ورتکس، سانا و چندین شرکت دیگر اکنون دنبال می‌کنند و آزمایش‌های بالینی برای اوایل سال آینده برنامه‌ریزی شده است.

موفقیت تایید شده در چنین مطالعه‌ای می‌تواند به کاهش انتقادات از رویکرد سانا که برای دور نگه داشتن سلول‌های کشنده طبیعی به CD۴۷ وابسته است، کمک کند. چندین گروه مستقل برای تکرار اثرات محافظتی CD۴۷ در آزمایشگاه تلاش کرده‌اند. دیپتا باتاچاریا، ایمونولوژیست دانشگاه آریزونا در توسان، می‌گوید: بسیاری از ما بوده‌ایم که سعی در انجام این کار داشته‌ایم و شکست خورده‌ایم. اما اگر کسی واقعا شروع به درمان افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ کند، من ساکت خواهم شد و خواهم گفت که اشتباه از من بود.

*