بعد از هفت سال، منتظر ماه‌گرفتگی کامل در ایران باشید

گجت نیوز: با عنایت به آخرین اخبار نجوم، کاظم کوکرم، سخنگوی کمیته آماتوری انجمن نجوم ایران در تشریح رویدادهای نجومی آتی که قرار است آسمان ایران در فصل تابستان ۱۴۰۴ تجربه کند، از وقوع یک ماه گرفتگی کامل خبر داد. این رخداد مهم نجومی قرار است در تاریخ شانزدهم شهریور ماه ۱۴۰۴ به وقوع بپیوندد و علاقه‌مندان به آسمان شب در سراسر ایران قادر خواهند بود تمامی مراحل آن را مشاهده کنند. کوکرم با تاکید بر اهمیت این ماه‌گرفتگی، تصریح کرد که این اولین خسوف کلی است که پس از وقفه‌ای هفت ساله در آسمان ایران قابل رؤیت خواهد بود.

سخنگوی کمیته آماتوری انجمن نجوم ایران، با تشریح دقیق مراحل و زمان‌بندی ماه‌گرفتگی کلی پیش‌رو در تاریخ شانزدهم شهریور ماه ۱۴۰۴، اطلاعات جامعی را برای رصدگران و علاقه‌مندان به پدیده‌های آسمانی ارائه داد. این ماه‌گرفتگی از ساعت ۱۸ و ۵۸ دقیقه روز شانزدهم شهریور ماه با مرحله ماه‌گرفتگی نیم‌سایه‌ای آغاز می‌شود. در این فاز، قرص ماه به آرامی وارد نیم‌سایه زمین می‌شود. تشخیص این تغییر رنگ خفیف با چشم غیرمسلح دشوار است و اغلب تنها با تجهیزات رصدی دقیق‌تر یا تفاوت بسیار کم در روشنایی ماه قابل درک است.

مرحله بعدی، یعنی شروع ماه‌گرفتگی جزئی در حوالی ساعت ۱۹ و ۵۷ دقیقه رخ خواهد داد. در این زمان، بخش کوچکی از قرص ماه شروع به ورود به سایه کامل زمین می‌کند و به تدریج تیره‌تر می‌شود. با پیشروی این مرحله بخش‌های بیشتری از ماه توسط سایه زمین پوشانده شده و به وضوح قابل مشاهده خواهد بود.

سرانجام، اوج این پدیده با آغاز خسوف کلی در ساعت ۲۱ شب فرا می‌رسد. در این لحظه، تمامی قرص ماه به طور کامل وارد سایه تاریک زمین شده و ماه منظره‌ای خیره‌کننده و اغلب متمایل به رنگ قرمز یا مسی پیدا می‌کند. اوج ماه‌گرفتگی یا وسط خسوف کلی دقیقاً در ساعت ۲۱ و ۴۱ دقیقه و ۴۶ ثانیه شانزدهم شهریور اتفاق می‌افتد، زمانی که ماه عمیق‌ترین نقطه را در سایه زمین تجربه می‌کند.

پس از اوج، ماه شروع به خروج از سایه کامل زمین می‌کند و پایان خسوف کلی در ساعت ۲۲ و ۲۳ دقیقه رقم می‌خورد. در این مرحله، ماه به تدریج از تاریکی کامل خارج شده و دوباره نور آن به وضوح بیشتری بازمی‌گردد. در ادامه نیز ماه همچنان از سایه زمین خارج می‌شود و پایان خسوف جزئی در ساعت ۲۳ و ۲۷ دقیقه فرا می‌رسد. در نهایت، با خروج کامل ماه از نیم‌سایه زمین در ساعت ۰۰:۲۵ دقیقه بامداد روز هفدهم شهریور ماه، این رویداد نجومی به پایان می‌رسد و ماه به روشنایی کامل خود بازمی‌گردد.
این ماه‌گرفتگی کلی از گستره وسیعی از مناطق کره زمین قابل مشاهده خواهد بود. تمامی مراحل آن از ایران به طور کامل قابل رؤیت است. علاوه بر ایران، کشورهای غرب آسیا و به طور کلی سراسر قاره آسیا شامل ژاپن و کره جنوبی، استرالیا، و اقیانوسیه تا بخش‌های شرقی قاره آفریقا و شرق اروپا نیز می‌توانند تمامی یا بخش عمده‌ای از این پدیده را مشاهده کنند. با این حال، مناطق غربی اروپا و بخش‌هایی از غرب آفریقا تنها قادر به مشاهده قسمت‌هایی از این ماه‌گرفتگی خواهند بود و در قاره آمریکا تقریباً این پدیده قابل مشاهده نخواهد بود.

کوکرم در توضیح ماهیت این پدیده توضیح داد که ماه‌گرفتگی زمانی رخ می‌دهد که ماه از میان سایه زمین در فضا عبور می‌کند. در این فرآیند، نور خورشید که به طور معمول ماه را روشن می‌کند، توسط زمین مسدود شده و قرص ماه تاریک می‌شود. نکته جالب توجه تغییر رنگ ماه به سمت سرخی است. این پدیده به دلیل شکست نور خورشید در جو زمین رخ می‌دهد. نور خورشید از لایه‌های جو زمین عبور کرده و به سمت ماه منحرف می‌شود. در این فرآیند، طیف‌های آبی نور پراکنده شده و طیف‌های قرمز به ماه می‌رسند، از این رو ماه ظاهری نارنجی، مسی، جگری یا حتی بنفش تیره پیدا می‌کند.

شدت تیرگی و رنگ ماه در زمان ماه‌گرفتگی به عوامل مختلفی بستگی دارد؛ مهم‌ترین آنها وضعیت جو زمین در آن لحظه است. میزان غبارآلودگی، وجود ابرها، و ذرات معلق در جو زمین تأثیر مستقیمی بر میزان نوری که به ماه می‌رسد و رنگ آن دارد. کوکرم بار دیگر تأکید کرد که ماه‌گرفتگی کلی شانزدهم شهریور ماه، به دلیل قابلیت مشاهده تمامی مراحل آن از ایران و اهمیت نجومی‌ آن، مهم‌ترین رویداد آسمانی پیش‌رو برای رصدگران ایرانی محسوب می‌شود.

کاظم کوکرم در ادامه تشریح رویدادهای نجومی تابستان ۱۴۰۴، به یک پدیده چشمگیر دیگر اشاره کرد که می‌تواند برای علاقه‌مندان به آسمان شب و عموم مردم جذابیت فراوانی داشته باشد. او از مقارنه بسیار نزدیک دو سیاره درخشان، یعنی زهره و مشتری خبر داد که در سحرگاه سه‌شنبه، بیست و یکم مرداد ماه ۱۴۰۴، حوالی ساعت ۴ بامداد در افق مشرق آسمان صبحگاهی قابل مشاهده خواهد بود. در این زمان، ساعتی پیش از طلوع خورشید، رصدگران شاهد حضور دو جرم بسیار درخشان در کنار یکدیگر در صورت فلکی جوزا خواهند بود.

کوکرم برای شناسایی این دو سیاره در آسمان توضیح داد که جرم درخشان‌تر که در سمت راست این جفت قرار می‌گیرد، سیاره زهره خواهد بود. در مقابل جرم دیگر که در سمت چپ قرار خواهد داشت، سیاره غول‌پیکر مشتری است. این مقارنه به دلیل فاصله زاویه‌ای بسیار کم میان این دو سیاره، که کمتر از یک درجه و اندکی بیشتر از اندازه ظاهری قرص کامل ماه در آسمان است، اهمیت ویژه‌ای دارد.

این نزدیکی ظاهری باعث می‌شود که آن‌ها در آسمان به طرز شگفت‌آوری نزدیک به هم دیده شوند و اصطلاحاً «همنشین» یکدیگر خوانده شوند. کوکرم این پدیده را که مقارنه زهره و مشتری نامیده می‌شود، فرصتی بسیار مناسب برای عکاسی دانست. او همچنین تأکید کرد که این دو سیاره منظومه شمسی به راحتی با چشم غیرمسلح در آسمان قابل تشخیص هستند و می‌توان از این فرصت برای نشان دادن این دو جرم زیبا به کودکان و آشنایی آن‌ها با شگفتی‌های آسمان استفاده کرد.

این مدرس و سخنگوی کمیته آماتوری انجمن نجوم ایران، ضمن پرداختن به رویدادهای رصدی آتی در فصل تابستان ۱۴۰۴، به بارش شهابی برساوشی امسال پرداخت. این بارش، که به طور معمول یکی از باشکوه‌ترین پدیده‌های آسمانی تابستانی محسوب می‌شود، در سال جاری با محدودیت‌های مهمی برای رصدگران کشورمان همراه خواهد بود. طبق پیش‌بینی‌ها، اوج فعالیت بارش شهابی برساوشی در شب‌های بیست و یکم و بیست و دوم مرداد ماه ۱۴۰۴ اتفاق می‌افتد که معمولاً بهترین زمان برای مشاهده حداکثر تعداد شهاب‌ها است.
با این حال، کوکرم حضور پرنور ماه در آسمان را یک مانع اساسی دانست. او توضیح داد که قرص ماه، ساعتی پس از تاریکی کامل آسمان، به سرعت طلوع کرده و نور آن شهاب‌های کم‌نورتر را از دید پنهان خواهد کرد. این وضعیت به این معناست که در اغلب نقاط کشور، به دلیل روشنایی ماه، نمی‌توان انتظار مشاهده بارش برساوشی را با تعداد شهاب‌های زیاد و فروغ همیشگی داشت.

وی در ادامه به بررسی شب‌های پس از اوج، یعنی بیست و سوم، بیست و چهارم و بیست و پنجم مرداد پرداخت و چالش‌های این دوره را تشریح کرد. گرچه در این شب‌ها ماه با تأخیر بیشتری طلوع می‌کند و فرصت بیشتری برای تاریکی آسمان و رصد شهاب‌ها فراهم می‌آورد، اما مشکل اینجاست که با دور شدن از زمان اوج بارش (۲۱ و ۲۲ مرداد)، فعالیت بارش به طور طبیعی کاهش می‌یابد. بنابراین، حتی با طلوع دیرتر ماه تعداد شهاب‌های قابل مشاهده به مراتب کمتر از اوج خواهد بود و عملاً فرصت رصد یک بارش زیبا از دست می‌رود.

راهنمای رصد شهاب‌های برساوشی
کوکرم برای کسانی که با وجود این محدودیت‌ها همچنان مشتاق رصد این پدیده هستند، تأکید کرد که تنها راه برای افزایش شانس مشاهده حتی تعداد اندکی از شهاب‌ها انتخاب دقیق محل رصد است. رصدگران باید به مناطق کاملاً تاریک و دور از آلودگی نوری شهرها و روستاها مراجعه کنند، جایی که آسمان دارای حداقل میزان غبار باشد تا وضوح رصد افزایش یابد. همچنین با توجه به طلوع زودهنگام ماه در شب‌های اوج، بهترین و تنها فرصت رصد به ساعات ابتدایی شب، پیش از طلوع ماه،محدود می‌شود و رصدگران باید در همین بازه زمانی کوتاه به دقت آسمان را زیر نظر بگیرند.

در نهایت کوکرم تصریح کرد که به طور کلی، انتظار می‌رود حتی در زمان اوج بارش و در شرایط ایده‌آل آسمان تنها حدود ده تا پانزده شهاب درخشان در طول یک ساعت قابل مشاهده باشد. این تعداد، در مقایسه با انتظارات معمول از یک بارش شهابی پرقدرت که گاه به هفتاد تا صد شهاب در ساعت نیز می‌رسد، فاصله چشمگیری دارد.

*