واقعا ستاره‌ها سرنوشت ما را می‌نویسند؟

باور به تأثیر ستارگان بر سرنوشت انسان، شاید یکی از قدیمی‌ترین تمایلات بشر برای یافتن معنا در بی‌نظمی جهان باشد.

به گزارش ایسنا، به نقل از تبیان، این ایده‌ که موقعیت سیارات و ستاره‌ها می‌تواند شخصیت ما را شکل دهد یا آینده‌مان را پیش‌بینی کند، همچنان در جهان مطرح است و عجیب‌تر اینکه میلیون‌ها نفر را جذب خودش کرده است. اما آیا آسترولوژی حقیقتی علمی است، یا صرفا آرام‌بخشی ذهنی برای آدم‌هایی که دنبال قطعیت در جهانی مبهم‌اند؟

فرق آسترولوژی با علم واقعی

علم بر پایه‌ مشاهده، آزمون‌پذیری و بازتولید نتایج عمل می‌کند. یعنی اگر ادعایی علمی باشد، باید بتوان آن را آزمایش کرد، نتایجش را تکرار کرد و اگر لازم بود، آن را رد کرد. اما آسترولوژی اینطور نیست. ادعاهایش اغلب مبهم و کلی‌اند، طوری‌که می‌شود به هر شکل آن‌ها را تفسیر کرد.

برای مثال، در پژوهش مشهور شان کارلسون که در سال ۱۹۸۵ منتشر شد، یک آزمایش دوسوکور طراحی شد، ۲۸ طالع‌بین حرفه‌ای باید تقویم‌های فلکی تولد را با پرسشنامه‌های شخصیت استاندارد (CPI) تطبیق می‌دادند. نتایج نشان داد دقت انتخاب‌های آن‌ها هیچ تفاوتی با حدس تصادفی نداشت. همچنین در بررسی‌های گسترده دیگری مثل تحقیق ریچارد وایزمن در ۲۰۰۴، حتی یک نمونه قابل اتکا از انطباق پیش‌بینی‌های آسترولوژیک با واقعیت پیدا نشد.

همین ویژگی است که باعث شده فیلسوف علم، کارل پوپر، آسترولوژی را یک شبه‌علم بداند؛ چون هیچ‌وقت اشتباه بودنش را نمی‌توان نشان داد.

آیا ماه تولد واقعا شخصیت ما را تعیین می‌کند؟

یکی از مهم‌ترین ادعاهای آسترولوژی، نسبت دادن ویژگی‌های روانی به زمان تولد است. اینکه اگر فروردینی باشی، پرشور و شجاعی؛ یا اگر متولد مهر باشی، احساساتی و متعادل. این حرف‌ها جذابند چون ساده‌اند و به ما چارچوبی برای فهم خودمان و دیگران می‌دهند. اما واقعیت علمی این است؛ شخصیت انسان محصول پیچیده‌ای از ژنتیک، تربیت، تجربیات و محیط است نه موقعیت ستارگان.

تحقیقات روان‌شناسی و آمار بارها نشان داده‌اند که هیچ ارتباط معناداری بین ماه تولد و ویژگی‌های شخصیتی وجود ندارد. یکی از مطالعات مهم، پژوهش گاسکلین (۱۹۸۵) بود که موقعیت سیاره مریخ را در هنگام تولد افراد بررسی کرد و هیچ رابطه معناداری میان آن و صفات شخصیتی پیدا نکرد. شخصیت انسان محصول عوامل پیچیده‌ای مانند ژنتیک، تربیت و تجربیات زندگی است که تأثیر واقعی و قابل‌توجهی دارند.

از سوی دیگر، پدیده‌ای به نام «اثر فورر» یا «اثر فال بد» توضیح می‌دهد چرا بسیاری افراد توصیف‌های کلی طالع‌بینی را دقیق و شخصی می‌دانند. این اثر روان‌شناختی باعث می‌شود افراد به توصیف‌هایی که می‌تواند برای هر کسی صدق کند، به عنوان ویژگی‌های خاص خود نگاه کنند. یعنی ما دوست داریم چیزهایی را که درباره‌مان می‌گویند درست ببینیم، حتی اگر آن حرف‌ها به میلیون‌ها نفر دیگر هم بخورد. در حالیکه شخصیت ما پیچیده‌تر از آن است که به موقعیت‌های نجومی محدود شود.

تأثیر سیارات بیشتر افسانه است تا فیزیک

آسترولوژی می‌گوید موقعیت اجرام آسمانی بر ما تأثیر می‌گذارد؛ از روحیه گرفته تا سلامت یا موفقیت شغلی. اما وقتی سراغ فیزیک می‌رویم، این ادعا از هم می‌پاشد.

نیروهای گرانشی یا مغناطیسی سیارات بر زمین بسیار ناچیزند. جالب است بدانید نیروی گرانشی که پزشک زایمان در لحظه تولد بر نوزاد وارد می‌کند، چندین برابر بیشتر از تأثیر سیاره مشتری است. مطالعات متعدد بارها نشان داده‌اند که پیش‌بینی‌های نجومی هیچ پایه تجربی ندارند و تأثیرات منتسب به اجرام سماوی، صرفا تصادفی یا حاصل سوگیری‌های ذهنی ما هستند.

علاوه بر این، نیروهای موثر بر انسان عمدتا ناشی از عوامل زیستی، محیطی و تجربیات شخصی هستند که تأثیر بسیار بیشتری نسبت به نیروهای اجرام سماوی دارند. بنابراین، باور به تأثیر قوی و مستقیم سیارات بر زندگی، فاقد پشتوانه علمی است و بیشتر ناشی از باورهای فرهنگی و روان‌شناختی است.

آیا طالع‌بینی به تصمیمات ما جهت می‌دهد؟

خیلی‌ها برای تصمیم‌گیری‌های مهم زندگی‌شان مثل انتخاب شغل، روابط عاطفی یا حتی سرمایه‌گذاری‌های مالی به سراغ بررسی صور فلکی می‌روند. آن‌ها امیدوارند که با استفاده از این پیش‌بینی‌ها بتوانند انتخاب‌های بهتری داشته باشند و از اشتباهات احتمالی جلوگیری کنند.

اما آیا این پیش‌بینی‌ها واقعا راه‌گشا هستند؟ تحقیقات علمی نشان داده‌ که تاثیر آسترولوژی در تصمیم‌گیری‌ها بیشتر روان‌شناختی است. مطالعه‌ای که دین (۲۰۰۰) انجام داد، نشان داد کسانی که به طالع‌بینی اعتقاد دارند، تصمیمات‌شان بیشتر تحت تاثیر باورهای قبلی خودشان است تا پیش‌بینی‌های نجومی. آسترولوژی شبیه نقشه‌ای است که به ما جهت‌گیری می‌دهد؛ اما نه بر اساس واقعیت بیرونی، بلکه بر پایه نیاز درونی ما برای معنا و کنترل.

این یعنی، آسترولوژی بیشتر نقش یک مکانیزم روانی برای کاهش اضطراب و احساس کنترل بر زندگی را دارد تا یک راهنمای واقعی و علمی. به همین دلیل، اتکا به این پیش‌بینی‌ها به جای تحلیل منطقی و مشورت با متخصصان ممکن است به تصمیمات اشتباه و آسیب‌زننده منجر شود.

چرا علم قابل‌اعتمادتر است؟

باور به آسترولوژی شاید برای برخی دلگرم‌کننده باشد، اما وقتی پای شناخت واقعیت، تصمیم‌گیری‌های مهم یا تحلیل شخصیت در میان باشد، علم ابزاری است که می‌توان به آن تکیه کرد.

پیش‌بینی‌های آسترولوژیک در آزمایش‌های کنترل‌شده شکست خورده‌اند. هیچ ارتباط آماری معناداری بین ماه تولد و ویژگی‌های شخصیتی یا رویدادهای آینده دیده نشده. در مقابل، روان‌شناسی، زیست‌شناسی و علوم رفتاری، ابزارهایی ارائه می‌دهند که ریشه‌ در داده و تجربه دارند.

اتکا به علم، به‌جای تکیه به ستارگان، یعنی انتخاب راهی دشوارتر اما دقیق‌تر؛ راهی که به‌جای وعده، شواهد ارائه می‌دهد. و این، در جهانی که پر از پیچیدگی و عدم قطعیت است، بزرگ‌ترین مزیت علم است؛ صداقت در برابر نادانسته‌ها.

*