روند و تحول اکتشافات فضایی با زمان چگونه بوده است؟

هفته‌ای که گذشت (از چهارم تا دهم اکتبر) از سوی مجمع عمومی سازمان ملل هفته جهانی فضا نامگذاری شده بود به همین مناسبت محمدجواد کلائی، متخصص فیزیک فضا و علوم سیاره‌ای در یادداشتی که نسخه‌ای از آن‌را در اختیار ایسنا قرار داده است ضمن ارائه توضیحاتی درباره چگونگی روند و تحول اکتشافات فضایی با زمان، در ادامه درباره برنامه‌ها و اهداف فضایی و کاربردهای آن سخن به میان آورده است.
به گزارش ایسنا، محمدجواد کلائی، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران، در ابتدای یادداشت، با بیان این‌که اگر بخواهیم از نظر تاریخی به موضوع نگاه کنیم، نخستین اکتشافات فضایی به‌طور نمادین به زمان گالیله برمی‌گردد، در ادامه خاطرنشان کرده است: زمانی که گالیله تلسکوپش را به سوی ماه و مشتری نشانه رفت و فرضیه زمین مرکزی بطلمیوسی از هم پاشید، پس از گالیله در طی قرون با پیشرفت علم و فن‌آوری و ساخته شدن تلسکوپ‌های پیشرفته این کار سرعت گرفت به‌طوری‌که در دهه‌های اخیر شاهد ساخت و بهربرداری تلسکوپ‌های شگفت‌انگیز فضایی بوده و هستیم.
*پرتاب نخستین ماهواره تحقیقاتی سرآغاز عصر فضا در جهان
وی، ادامه داده است: به‌هرحال از یک جنبه دیگر آغاز عصر فضا را زمانی در نظر می‌گیریم که نخستین ماهواره تحقیقاتی در سال 1957 به فضا پرتاب شد و نخستین اطلاعات فیزیکی از فضا و محیط بیرون جو بدست آمد، از جمله در مورد بادهای خورشیدی و ذرات پرانرژی اطراف زمین و به‌دنبال آن برنامه آپولوها بود که بشر قدم به ماه گذاشت، این برنامه در سال 1972 به پایان رسید. از آن زمان تاکنون با پیشرفت فن‌آوری، شمار زیادی ماهواره تحقیقاتی، کاوشگرهای فضایی و تلسکوپ‌های فضایی پرتاب شدند از معروف‌ترین آن‌ها می‌توان از تلسکوپ های فضایی هابل و جیمزوب نام برد.
این متخصص فیزیک فضا و علوم سیاره‌ای، در ادامه تصریح کرده است که از مشاهده ساده آسمان و سیارات سامانه خورشیدی، اکنون انسان به نقطه‌ای رسیده که از فاصله میلیارد کیلومتری می‌تواند جو و اتمسفر سیاره‌های فراخورشیدی که به دور ستاره‌ای می گردد را طیف سنجی کند و اجزای جویی آن را مشخص کند یا بدنبال سیارات فرازمینی بگردد، موضوعی که تا چنددهه پیش چندان دردسترس نبود و تصور این‌که درصد قابل ملاحظه‌ای از ستارگان که دارای سیاره یا سیارات باشند چندان مقبول نبود، اما کشفیات جدید این تصور را کاملاً دگرگون کرده است و نه تنها به‌دنبال سیارات فرازمینی هستیم، بلکه به‌دنبال امضاهای زیستی برای کشف حیات فرازمینی هستیم.
کلائی، با بیان این‌که از تلسکوپ‌های اولیه اپتیکی به تلسکوپ‌های رادیویی و تلسکوپ‌های ویژه تابش مادون قرمز و اشعه ایکس و گاما رسیدیم، در ادامه یادداشت آورده است که در سال‌های اخیر فیزیکدانان و کیهان‌شناسان پس از چندین دهه تلاش، موفق به طراحی و ساخت رصدخانه گرانشی شدند و برای نخستین بار توانستند امواج گرانشی که یکی از پیش‌بینی‌های نظریه نسبیت عام اینشتین بود را آشکارسازی کنند و بدین تریب دریچه جدیدی برای مطالعه عالم گشوده شد.
*افزایش طول‌مدت اقامت بشر در فضا از پیشرفت‌های علم فضا در جهان
وی، با بیان این‌که از منظر دیگر، سال‌هاست که انسان در ایستگاه‌های فضایی در مدار زمین مستقر شده است و با آزمایش‌های متنوع و گوناگون در زمینه‌های مختلف علمی و کاربردی، در حال کمک کردن به پیشرفت علم، و کمک به حل برخی مسائل بشری است، ادامه داده است که هم‌چنین طی سال‌های اخیر اقامت انسان در ایستگاه فضایی طولانی‌تر شده است که نشان پیشرفت در این مورد دارد. این‌که انسان‌ می‌توانند به مدت شش ماه تا یک سال یا حتی بیشتر را در فضا به زندگی خود ادامه دهند، یکی از بزرگترین چالش‌ها بوده است؛ مانعی که به‌نظر می‌رسد، اکنون برداشته شده و به ما امکان می‌دهد، تا مدت طولانی را در فضا بگذرانیم.
این عضو هیأت علمی دانشگاه تهران، درباره برنامه‌ها و اهداف فضایی و کاربردهای آن هم یادآور شده است که اغلب یک سری اهداف کلی به‌خصوص برای سازمان‌های فضایی مطرح جهان وجود دارد که از جمله می‌توان به گسترش دانش بشری از طریق اکتشافات علمی جدید، حضور و استفاده طولانی‌مدت در فضا از جمله در ماه و در آینده در مریخ و همچنین توجه به مسایل و رشد اقتصادی و بهره‌وری از منابع فضایی و سیاره‌ای، به‌خصوص منابع موجود در منظومه شمسی که در حال‌حاضر در دسترس هستند، اشاره کرد. به‌همین علت، برنامه‌های آتی حول ایجاد ایستگاه‌های فضایی، اقامت و ایجاد سکونتگاه دائمی در ماه، شناسایی منابع و بهره‌وری در ماه، استفاده تکنیکی در مسائل فنی و شبکه‌ای، ایجاد ایستگاه‌های حمل و نقل فضایی، و سفر انسان به مریخ است، به‌خصوص با کشف اخیر و مهم، مبنی بر وجود اقیانوسی از آب در اعماق سیاره مریخ که با استفاده از لرزه‌نگارهای حساسی که در مریخ کار گذاشته شدند، اهمیت و هیجان این برنامه سفر را در درازمدت دوچندان می‌کند.
*پیشرفت‌ در توسعه ایستگاه‌های فضایی، روش‌های جدید تولید نیروی محرکه و هوش مصنوعی از فن‌آوری‌های فضایی آینده
کلائی، در ادامه این یادداشت آورده است که از سوی دیگر می‌توان تصور کرد که فن‌آوری‌های فضایی آینده شامل پیشرفت‌هایی در توسعه ایستگاه‌های فضایی، روش‌های جدید در تولید نیروی محرکه و هوش مصنوعی برای گسترش قابلیت‌های ما در مدار زمین و مأموریت‌های بین سیاره‌ای خواهد بود و در آینده نه چندان نزدیک احتمالاً پیدا کردن و دستیابی به فن‌آوری‌های جدیدی که امکان سفر بین ستاره‌ای را امکان‌پذیر کند.
وی، درباره تأثیر فضا بر زندگی روزمره هم یادآور شده است که فن‌آوری فضایی تأثیری بسیار فوری و عمیق‌تر از آنچه بسیاری از ما تصور می‌کنیم بر زندگی ما دارد، در حال‌حاضر شمار فراوانی ماهواره در مدار زمین قرار دارند که علاوه‌بر پایش محیط فضایی، زمین را از جنبه‌های مختلف به دقت رصد می‌کنند از جمله در خصوص اقلیم و تغییرات آن، بلایای طبیعی، پیش‌بینی آب و هوا، نظارت بر آب و منابع آب، ناوبری، موقعیت‌یابی و مخابرات. امسال، هفته جهانی فضا که از 13 تا 19 مهرماه در سطح جهانی برگزار شد، بر این موضوع متمرکز بوده است که چگونه فن‌آوری فضایی به‌طور فعال درک و مدیریت ما را از آب و هوای زمین را افزایش داده است.
این متخصص فیزیک فضا و علوم سیاره‌ای، در پایان یادداشت تصریح کرده است که به‌عنوان مثال، چگونه ماهواره‌های رصدی متعدد زمین، انتشار گازهای گلخانه‌ای و سایر شاخص‌های آب و هوایی مانند توفان‌های شدید، جنگل‌زدایی، خشکسالی، تغییرات سطح دریا و تخریب سواحل را به‌دقت بررسی می‌کنند. داده‌های بدست آمده از این ماهواره‌ها به دانشمندان اقلیم اجازه می‌دهد تا به بحران‌های طبیعی واکنش‌های بهتر و موثرتری نشان دهند.

*