کودکان امروز و والدینی که میان تضادها گیر افتاده‌اند

یک جامعه‌شناس با اشاره به چالش‌هایی که والدین در دنیای جدید با کودکان خود دارند، گفت: والدین باید به دنبال هم‌زیستی با کودکان خود باشند. کلیت این است که ما نباید به سمت محدود کردن کودک برویم. محدودیت جواب نمی‌دهد. اینکه ما اینترنت خانه را محدود کنیم ممکن است مدتی فرزند خود را عقب بیندازیم اما به شکلی آسیب‌زا آب راه خود را پیدا خواهد کرد.
دکتر حامد بخشی در گفت‌وگو با ایسنا به مناسبت روز جهانی کودک و در رابطه با چالش‌های والدین با کودکان در دنیای مدرن اظهار کرد: تغییر و تحول، بخشی از زندگی است که زمینه شکل‌گیری فرهنگ و تمدن‌های جدید را فراهم می‌کند. اینکه آیا این تغییرات و تحولات در آینده فرزندان‌مان را با چه چالش‌هایی مواجه می‌کند و یا آسیب‌زا خواهد بود، بسته به نوع نگاه ما دارد؛ مثلاً توسعه فضای مجازی، کم رنگ شدن هویت‌های محلی و بومی در برابر هویت جهانی، کوچک شدن خانواده‌ها و کاهش اقتدار والدین و مواردی از این قبیل پدیده‌هایی است که ما با آن مواجهیم و ناچار به زندگی و همزیستی با شرایط جدید هستیم و باید تلاش کنیم تا آسیب‌های این تحولات کمتر شود.
وی ادامه داد: قطعاً خانواده و کودکان ما در فضای مدرن جدید با پدیده‌ها و مسائل جدیدی مواجه هستند، اما اصل ماجرای تغییر و تحول در نگاه به مسئله کودکان بسیار حائز اهمیت است؛ یعنی اینکه نگاهمان به مسأله تغییرات، نگاهی آسیب‌زا باشد یا این موضوع را به عنوان بخشی از زندگی نگاه کنیم. در موضوعی مثل تریاک و هروئین که به عنوان آسیب شناخته می‌شود تمام برنامه‌های والدین منوط به این است که فرزند خود را چگونه متقاعد کنند که به سمت چنین چیزی نروند.
بخشی افزود:گاهی یک موضوع به عنوان بخشی از زندگی است. در این صورت افراد به سراغ همزیستی با شرایط جدید می‌روند. در چنین شرایطی اینکه چگونه با کودکان خود همزیستی کنیم و چگونه آسیب‌های موضوع را کم کنیم محوریت پیدا می‌کند. همه چیز می‌تواند آسیب داشته باشد. اینکه ما به کل قضیه به مثابه آسیب نگاه کنیم یا اینکه بگوییم این موضوع بخشی از زندگی است اما مثل همه چیزهای دیگر می‌تواند آسیب‌هایی داشته باشد، مهم است.
این جامعه شناس با بیان اینکه مساله تغییرات، بخشی از تحول زندگی است که ما از ابتدای خلقت داشته‌ایم، تصریح کرد: این‌گونه نیست که بگوییم تمدن مدرن آسیب و بلا شده است، بلکه این تمدن بخشی از پیشرفت و تطور ما است. از قضا ما همچنان که در حال پیشروی هستیم وضعیت ما به لحاظ شاخص‌های بهزیستی و شاخص‌های رفاه رشد کرده است. از زمانی که ما به عنوان انسان هوشمند روی زمین قرار گرفتیم در تلاش بودیم که طبیعت به ما آسیب نزند که در این خصوص رو به جلو حرکت کرده‌ایم.
بخشی افزود: تمام موضوعات مثل انبوه رسانه‌ها، حجم عظیم اطلاعات، تک‌فرزندی و کاهش اقتدار والدین و... بخشی از سیر تطوری ماست که نمی‌توان آن را آسیب نامید اما می‌توان این موضوعات را به عنوان تغییر نگاه کرد و سعی کرد آسیب‌های آن را کاهش داد.
والدین سرگردان
وی با اشاره به نظریه تاخر فرهنگی آگبرن، گفت: همواره فرهنگ غیرمادی ما در پس فرهنگ مادی ماست یا نسبت به آن تاخر دارد؛ لذا این چالش که ما به عنوان والدین همواره به دلیل اینکه فرهنگ مادی از جمله فناوری زودتر و جلوتر از فرهنگ غیرمادی بوده است، هنوز نمی‌دانیم با این موضوعات باید چکار کنیم و هضم برخی از موضوعات برای والدین بسیار سخت است. ما والدین نسل قبلی هستیم که با تغییر سریع فناوری، مانند همه زمان‌هایی که فناوری سریع حرکت کرده ما در پس آن مانده‌ایم و نمی‌دانیم باید چکار کنیم. بسیاری از وحشت‌ها و نگرانی‌های ما راجع به این است که نمی‌دانیم باید چه کاری انجام دهیم و هنوز یک گفتمان غالبی برای ما شکل نگرفته تا وضعیت را برای‌مان روشن کرده و راه‌ها و کلیدهای آن را نشان‌مان بدهد.
اخلاق والدین ما سنتی است
این جامعه شناس با بیان اینکه اخلاق به عنوان یکی دیگر از موارد در نظریه تاخر فرهنگی آگبرن، ادامه داد: اخلاق والدین ما نیز اخلاق سنتی است. اخلاق به معنای شیوه زندگی اجتماعی است. ما در اخلاق هم عقب هستیم که این موضوع طبیعی است. زیرا فرهنگ غیرمادی بنا به طبیعت خود کندتر حرکت می‌کند و تا وقتی اخلاق جدید والد- فرزندی بخواهد شکل بگیرد زمان می‌برد. ما در چالش زمان هستیم.
بخشی خاطرنشان کرد: ما نسل گذر هستیم. نسلی هستیم که اخلاقیات و فرهنگ غیرمادی‌ ما هنوز در سنت مانده، زندگی‌مان در مدرنیته است و ما این تضاد را تجربه می‌کنیم.
وی با بیان اینکه بسیاری از موارد مرتبط با کودکان از جنس انبوه رسانه و حجم عظیم اطلاعات است، اظهار کرد: حجم انبوه اطلاعات به خودی خود بد نیست؛ این به معنای آن نیست که زندگی گذشته ما خوب بوده و امروز وضعیت بدی داریم. ما در حال حاضر در وضعیت متفاوتی هستیم که از قضا این وضعیت می‌تواند بهتر باشد. آن چیزی که ما از ابتدای خلقت به دنبال آن بودیم و تمام تلاش‌های ما در حوزه فرهنگ مادی و تکنولوژی به دنبال آزادی به مفهوم آزادی از جبر طبیعت و آزادی از جبر اجتماعی بوده است. این دو هدف که در حال حاضر به عنوان اهداف توسعه نیز شناخته می‌شود، اساسا توسعه به معنی و مفهوم افزایش یا گسترش آزادی‌های واقعی‌ انسانی است که افراد از آن سود ببرند.
بنا نبوده است که وضعیت طبیعی، وضعیت والدین مقتدر باشد
وی با اشاره به چالش‌هایی که نسل جدید با هویت ملی دارند، خاطرنشان کرد: نسل جدید یک نسل جهان وطن است؛ یعنی اصلا این تعلقات شبه قبیله‌ای ما به وطن را ندارد. همچنین در کاهش اقتدار والدین که به عنوان یک مساله شناخته می‌شود، اصلا بنا نبوده که بگوییم وضعیت طبیعی وضعیت والدین مقتدر است. نسل جدید نسل جسوری است. یکی از صفات نسل z در جامعه ما جسارت است که این جسارت هم در سطح خانواده وهم در سطح سیاست وجود دارد. نسل‌های ما با سرکوب بزرگ شده‌اند اما در نسل z اینگونه نبوده است‌.
مسیر مسائل کودکان مسیر آسیب نیست
بخشی با بیان اینکه ما شاهد فروپاشی خانواده سنتی و ظهور خانواده مدرن هستیم، اظهار کرد: مسیر مسائل کودکان مسیر آسیب نیست. یعنی این مسیر مثل هرویین نیست که والدین به دنبال مقابله با آن باشند. والدین باید به دنبال هم‌زیستی با کودکان خود باشند. همچنین در سطح خرد، دررابطه با چگونگی برخورد والدین با فرزندان، روانشناسان می‌توانند کمک کنند. کلیت این است که ما نباید به سمت محدود کردن کودک برویم. محدودیت جواب نمی‌دهد. اینکه ما اینترنت خانه را محدود کنیم ممکن است مدتی فرزند خود را عقب بیندازیم اما به شکلی آسیب‌زا آب راه خود را پیدا خواهد کرد.

*