پاسخ به چند سوال درباره غدیر

یک غدیر پژوه با بیان اینکه بین غدیر تا وفات پیامبر اکرم(ص) تنها ۷۰ روز فاصله بود اما سوال این است که چرا مردم غدیر را فراموش کردند، گفت: عوامل زیادی از جمله اعتقاد ضعیف افراد تازه مسلمان شده در فتح مکه به دین اسلام، پیرسالاری یا شیخوخیت اعراب در کنار سن جوان حضرت علی(ع) و اینکه برخی حاضر نبودند امامت هم همچون نبوت در خاندان بنی‌هاشم بماند از خلافت امیرالمومنین(ع) امتناع کردند.
حجت‌الاسلام علی غلامی دهقی – مدیر گروه معارف اسلامی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان و غدیر پژوه - در گفت‌وگو با ایسنا به بیان نکاتی درباره غدیر و اینکه در بیان واقعیت این اتفاق مهم تاریخی چگونه باید عمل کرد، گفت: غدیر یکی از مسائل کلامی و اعتقادی مهم جهان اسلام به ویژه شیعه است به طوری که ریشه تفاوت بین تشیع و تسنن به همین بحث امامت که ریشه در غدیر دارد بر می‌گردد، پس تفاوت بین مکتب اهل‌بیت(ع) و ریشه خلفا همین بحث امامت است، البته بحث امامت برای شیعیان از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخودار است تا جایی که آن را جزو اصول دین قرار دادند.
وی ادامه داد: غدیر با نام علی بن‌ابی طالب(ع) گره خورده است و پیروان هر دینی اگر بخواهند مفاخر دینی و انسانی خود را معرفی و به آن ببالند قطعا مسلمانان به ویژه شیعیان به امیرالمومنین اشاره دارند زیرا او تربیت یافته مکتب رسول الله(ص) است‌، به همین دلیل است که محمد بن عمر واقدی نویسنده کتاب کتاب المغازی می‌گوید که «علی(ع) از معجزه‌های پیامبر(ص) است». یکی از نویسندگان غربی نیز می‌گوید «من مسیحی هستم و مسلمان نشدم ... اما به این باور رسیدم که تربیت شخصی چون علی بن ابی طالب(ع) جز از عهده پیامبر خاتم(ص) بر نمی‌آید»، پس امام علی(ع) پرورش‌یافته مکتب خاتم انبیاء است.
این استاد حوزه خاطرنشان کرد: چون سخن گفتن از غدیر در اصل سخن گفتن از امیرالمومنین(ع) است یکی از نویسندگان لبنانی به نام سلیمان کتانی کتابی دارد به نام «الامام علی علیه‌السلام نبراس و متراس» که در این کتاب می‌گوید: «در آمدن به آستانه سخن از علی ین‌ابی‌طالب کمتر از حرمت به محراب نیست»، یعنی وقتی کسی می‌خواهد به محراب برود با یک آمادگی معنوی می‌رود و منظور این نویسنده هم این است که اگر کسی می‌خواهد راجع به امیرالمومنین(ع) سخن بگوید گویی وارد محراب می‌خواهد بشود.
حجت‌الاسلام غلامی دهقی بیان کرد: بنابراین سخن گفتن از غدیر از اهمیت بسیاری برخوردار است، اما کسانی که از غدیر سخن می‌گویند باید عقلانی و براساس منابع متقن سخن گفته و از هرگونه زخم زبان، کنایه و نیش کلام یا لعن به مقدسات اهل سنت بپرهیزند تا بتوانند غدیر را به عنوان مساله‌ای که صفوف جهان اسلام را به وحدت نزدیک می‌کند مطرح کنند تا مقبولیت خوبی پیدا کند.
وی افزود: نکته‌ای که باید به آن دقت کنیم این است که فضایل حضرت علی(ع) مختص به منابع اهل شیعه نیست بلکه در منابع اهل سنت نیز بی‌شمار درباره فضائل ایشان سخن به میان آمده است. تحقیقات و پژوهش‌های بسیار خوبی در زمینه فضائل امیرالمومنین(ع) شده است که کتاب «الغدیر» علامه طباطبایی، عبقات الانوار مرحوم میرحامد حسین هندی و موسوعة الامامة آیت‌الله مرعشی نجفی است.
این استاد حوزه ابراز کرد: در یکی از منابع اهل سنت، امام احمد حنبل می‌گوید «برای هیچکدام از اصحاب رسول خدا(ص) فضیلتی مانند آنچه برای علی بن ابی طالب(ع) بیان شده نیامده است»؛ در واقع فضایل امیرالمومنین(ع) نسبت به سایر صحابه را بالاتر می‌داند، اما در مورد غدیرخم نیز نگاه بسیاری از نویسندگان اهل سنت بارز است. شیخ عبدالله‌العالی در رادیو لبنان در مورد غدیر گفت: عید غدیر جزئی از اسلام است و هرکسی عید غدیر را انکار کند گویی کلیت اسلام را انکار کرده است. همچنین یک شاعر مصری نیز بیان می‌دارد اگر کسی از اسلام سخن بگوید و نام حیدر را نبرد مانند قلبی است که در آن خون جریان ندارد، بنابراین این جایگاه غدیر و امیرالمونین(ع) است.
حجت‌الاسلام غلامی دهقی در ادامه اظهار کرد: در طول تاریخ غدیر مخالفینی داشته است و اگر بخواهیم به صورت جریان‌شناسی این موضوع را بیان کنیم به این شکل است که یک جریان کسانی بودند که آلت دست قدرت قرار گرفته و غدیر را قربانی قدرت کردند و می‌خواهند غدیر کلا به فراموشی سپرده شود، در این میان تعداد اندکی از علمای اهل سنت غدیر را انکار می‌کنند که در بین خود اهل سنت هم خیلی مقبولیت ندارند. جریان دیگری هم در بین مخالفان غدیر وجود دارد که اصل غدیر را انکار نمی‌کنند اما غدیر را به گونه‌ای تعبیر می کنند که به نفع خودشان باشد.
وی اضافه کرد: برخی نیز هستند که غدیر را انکار نمی‌کنند اما تعابیر را از نظر زمانی دستخوش تغییرات کردند، برای نمونه این دسته معتقدند که «مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِیٌّ مَوْلَاهُ» که رسول گرامی اسلام بیان کرده است منظورشان خلافت علی بن ابی طالب بعد از سه خلیفه بوده است. این نمونه قابل دفاع نیست و بدتر از انکار واقعه غدیر است.
به گفته حجت‌الاسلام غلامی دهقی برخی از اندیشمندان نیز در مورد غدیر سکوت می‌کردند که باعث فراموشی غدیر در برهه‌هایی می‌شود.
وی ادامه داد: بسیاری از علمای شیعه سعی کردند حدیث غدیر را زنده نگه دارند. این زنده نگاه داشتن فرهنگ غدیر چند مرحله را طی کرده است. بسیاری تلاش کردند با روایت کردن حدیث غدیر آیندگان را از این واقعه باخبر کنند. امیرالمومنین(ع) خود نیز سعی کرده است هرجا در هر زمانی که به صلاح است این حدیث را بیان کند. معروف است که در کوفه در روز رُحْبَه که محل تجمع اهل کوفه در کنار مسجد بوده است امیرالمومنین(ع) در میان جمعی از اصحاب پیامبر(ص) که بین ۱۲ تا ۳۰ نفر بودند در مورد ماجرا غدیر شهادت گرفت و همگان موضوع «من کنت مولاه فعلی مولاه» را بیان و تنها یک الی دو نفر تکذیب کردند، پس از امیرالمومنین(ع) نیز ائمه معصومین(ع) نیز این واقعه را روایت کردند و در منابع شیعه و اهل سنت به وفور این موضوع قابل رویت است.
این غدیر پژوه تاکید کرد: از سده دوم تألیف در مورد غیدر نیز کم‌کم شروع شد که گویا اولین کسی که خطبه پیامبر(ص) را جمع‌آوری کرده است «خلیل بن احمد عمر بن تمیم ابوعبدالرحمن فراهیدی» در «کتاب العین» است. طبری نیز در کتاب «طرق حدیث غدیر» به موضوع غدیر می‌پردازد. همچنین تحقیقاتی نیز بر سند و دلالت غدیر صورت گرفته است که در منابع کتب اربعه شیخ طوسی و آثار شیخ مفید دیده می‌شود که نهایتا اوج شکوفایی اسناد غدیر را می‌توان در کتاب الغدیر علامه طباطبایی دید.
در بیان غدیر به اصل موضوع بپردازیم نه فرعیات
حجت‌الاسلام غلامی دهقی در ادامه اظهار کرد: نکته مهمی که درباره موافقان غدیر باید گفت این است که غدیر را باید به گونه‌ای بیان کرد که استدلالی و منطقی باشد و نباید مطالبی را بیان کرد که برخی بتوانند اصل غدیر زیر سوال ببرند. اگر کسی مطلبی را درباره غدیر بیان کند که واقعیت نداشته باشد به مخالفان بهانه می‌دهد که کل غدیر را جعلی بدانند و زیر سوال برده و انکار کنند، از این رو برخی نویسندگان اهل شیعه و سنت که تمایلات فرقه‌ای مثل وهابیت دارند اصل غدیر را زیر سوال می‌برند.
وی افزود: تأکید اینکه حتما ۱۲۰ هزار نفر در غدیر وجود داشتند خیلی مهم نیست زیرا اصل موضوع را به حاشیه می‌برد از این رو کثرت جمعیت برای ما ملاک نیست مهم سخن پیامبر اکرم(ص) در حضور جمعی زیادی از اصحابش است که اهل سنت و شیعه آن را نقل کرده‎اند. پس چیزی را مطرح نکنیم که نه تنها باعث تقویت باورهای شیعه نخواهد شد بلکه امروز به برخی باورهای شیعه آسیب خواهد زد.
حجت‌الاسلام غلامی دهقی با بیان اینکه خطبه رسول گرامی اسلام(ص) در روز غدیر خیلی طولانی نیست، اظهار کرد: بسیاری از علمای شیعه حرف‌های بسیار خوبی در مورد غدیر و امامت زدند اما سخنانی که رسول اکرم(ص) یا اهل‌بیت(ع) در جای دیگری زدند نباید در ذیل خطبه غدیر آورد و این درست نیست. چرا نباید هر حرفی را در جای خودش بزنیم؟ اگر شخصی برود و در همین خصوص در واقعه غدیر دقیق شود و به منابع مختلف رجوع کند آنگاه اتفاق خوبی نخواهد افتاد و می‌گویند فلان عالم شیعه این نظر را دارد و بهانه به دست مخالفان داده خواهد شد که اصل غدیر را زیر سوال ببرند، می‌توان نقل هر امام معصوم(ع) را حتی از زبان خودش و در جای خودش گفت و قرار نیست هر نقلی ذیل غدیر آورد که قابل اثبات نباشد.
وی بیان کرد: مهم است که براساس واقعیت‌ها سخن بگوییم، نحوه بیعت کردن با حضرت علی(ع) یا اینکه غدیر یک مسیر چهارراه بوده است و ... مهم نیست بلکه گزارش درست از غدیر را باید در میان تعداد زیادی از مردم روایات و غدیر را معرفی کنیم، پس از آن تازه باید به سراغ پاسخگویی در مورد برخی سوالات در خصوص اصل غدیر برویم.
دلایل کنار گذاشتن امیرالمومنین(ع) از خلافت پس از غدیر
این استاد دانشگاه گفت: برخی معتقدند که بین غدیر ۱۸ ذی الحجه تا رحلت رسول گرامی اسلام(ص) که ۲۸صفر است ۷۰ روز بیشتر نیست، اما سوال این است که چرا مردم واقعه غدیر را فراموش کردند که این خود جای مطالعه بسیار دارد. باید آگاهی تاریخی، جامعه‎شناسی، افکار و اندیشه‌های جزیره العرب را بدانیم تا بتوانیم این سوال را پاسخ بدهیم. در آن زمان بسیاری نو مسلمان بوده و با اسلام آشنا نبودند به خصوص آنهایی که در فتح مکه مسلمان شدند اعتقاد عمیقی به اسلام نداشتند و نگاه برخی به پیامبر(ص) به این شکل بود که ایشان به دنبال قدرت بودند و معتقد بودند که پیامبر(ص) برای قدرت از اسلام استفاده کرده است.
حجت‌الاسلام غلامی دهقی با طرح پرسش دیگری مبنی بر اینکه چرا نگذاشتند امام علی(ع) خلیفه شود، ابراز کرد: روزی خلیفه دوم از عبدالله بن عباس می‌پرسد که چرا پسرعموی تو علی بن ابی طالب(ع) از رسیدن به خلافت بازماند و ابن عباس در پاسخ گفت این جواب را شما باید بدهید و خلیفه دوم می‌گوید جامعه نمی‌پذیرفت نبوت و امامت برای بنی‌هاشم(ع) باشد و این نشان می‌دهد که افراد به نبوت به عنوان یک دستور الهی نگاه نمی‌کردند و تصورشان بر این است که نبوت برای قدرت بوده است،
این غدیرپژوه با اشاره به اهمیت شیخوخیت در میان اعراب اضافه کرد: اَبو عُبِیده جَرّاح از ‌صحابه مشهور پیامبر(ص) روزی به علی بن ابی طالب خطاب کرد «پسرعمو تو جوان هستی و اینها(اهل سقیفه) پیران قوم هستند و تو تجربه آنها را نداری». با اینکه همگان فضلیت حضرت علی(ع) را در دین، شجاعت، سابقه جهاد و... قبول داشتند معتقد بودند که فعلا امیرالمونین(ع) باید قدرت را به افراد با سابقه بسپارد.
حجت‌الاسلام غلامی دهقی در پایان گفت: درباره غدیر سخن فراوان است که در این میان برخی اندیشه‌ها شیعه در مورد غدیر تغییر پیدا کرده است، برای نمونه آنهایی که نگاه سکولار به دین دارند باورشان بر این است که حدیث غدیر وصایت معنوی امیرالمومنین را بیان می‌کند و وصایت سیاسی امام را منورش نیست، این در حالی است که ما در فرهنگ شیعه اعتقاد داریم که دین از سیاست جدا نیست و وصایت امیرالمونین(ع) جنبه‌های سیاسی، اجتماعی و دین را شامل می‌شود.

*