ماراتن ۲۸ ساعته ایران-آمریکا در مورد برجام

دنیای اقتصاد: اظهارات جوزپ بورل چند روز پس از دریافت پاسخ ایران به پاسخ آمریکا درباره پیش‌نویس توافق نشان می‌دهد که فضای خوش‌بینی نسبت به احیای برجام در حال کمرنگ شدن است. این مقام ارشد اروپایی روز دوشنبه گفت «شانس توافق کمتر شده و موضع‌گیری‌ها نزدیک‌تر نشده، بلکه فاصله گرفته‌اند؛ درحال حاضر نسبت به حصول توافق در مقایسه با ۲۸ساعت پیش اطمینان کمتری وجود دارد.» به نظر می‌رسد واکنش بورل نتیجه و جمع‌بندی اتحادیه اروپا نسبت به پاسخ‌های ایران و آمریکا و مشخص‌تر شدن موضع بروکسل نسبت به توافق است.

ماراتن ۲۸ ساعته ایران-آمریکا در مورد برجام

نبض کند احیای برجام را می‌توان از موضع‌گیری جوزپ بورل به‌خوبی لمس کرد. خوشبینی‌های اولیه مبنی‌بر رسیدن طرف‌های مذاکره‌کننده به توافق ظرف ساعات و روزهای آینده در حال رنگ باختن است، آنجا که مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا می‌گوید: شانس توافق کمتر شده و موضع‌‌‌‌‌‌‌گیری‌‌‌‌‌‌‌ها نزدیک‌‌‌‌‌‌‌تر نشده، بلکه فاصله گرفته‌‌‌‌‌‌‌اند. این اظهارنظر کم‌سابقه از یک مقام ارشد و تسهیلگر در روند مذاکرات طولانی و فرسایشی برجام که همچنان در رفت و برگشت پاسخ‌های ایران و آمریکا گیر افتاده، نشان می‌دهد که احیای توافق درکوتاه‌مدت در دسترس نیست و احتمالا دستخوش فضای انتخابات کنگره آمریکا تا اواسط آبان‌ماه خواهد شد.

مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا عصر روزدوشنبه و با گذشت بیش از چهار روز از پاسخ ایران به پاسخ ایالات‌متحده درباره پیش‌نویس توافق عنوان کرد که نسبت به گذشته، به حصول توافق در وین جهت احیای برجام کمتر امیدوار است. جوزپ بورل در کنفرانس خبری گفت که مذاکرات بر سر توافق هسته‌‌‌‌‌‌‌ای ایران به‌جای نزدیک‌شدن نظرات، درحال فاصله‌گرفتن آرا ست. وی تاکید کرد: موضع‌‌‌‌‌‌‌ها نزدیک‌‌‌‌‌‌‌تر نشده بلکه فاصله گرفته‌‌‌‌‌‌‌اند.

بورل عنوان کرد که این «بسیار مایه نگرانی» است چراکه توافق ممکن است به کل به‌خطر بیفتد. این مقام ارشد اروپایی در ادامه گفت که «درحال‌حاضر نسبت به حصول توافق در مقایسه با ۲۸‌ساعت پیش اطمینان‌کمتری وجود دارد.» آمریکا و ایران در مدت اخیر در حال بررسی پاسخ‌‌‌‌‌‌‌های یکدیگر نسبت به متن پیشنهادی اتحادیه اروپا برای احیای توافق هسته‌‌‌‌‌‌‌ای بوده‌‌‌‌‌‌‌اند که به گفته جوزپ بورل، مسوول سیاست‌خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ‌‌‌‌‌‌‌کننده مذاکرات وین، آخرین متن پیش‌‌‌‌‌‌‌نویس و آخرین پیشنهاد برای رسیدن به توافقی بر سر احیای توافق هسته‌‌‌‌‌‌‌ای است.

ساعاتی پس از ارائه پاسخ ایران به اتحادیه اروپا در بامداد جمعه که مقامات تهران آن ‌‌‌‌‌‌‌را متنی سازنده برای رسیدن به توافق ظرف یک‌هفته آینده خواندند، واشنگتن گفت که پاسخ ایران سازنده نبوده است. یک دیپلمات اروپایی هم با موافقت با ارزیابی منفی ایالات‌‌‌‌‌‌‌متحده گفت که جواب تهران غیر‌‌‌‌‌‌‌منطقی به‌نظر می‌رسد. این واکنش‌ها در همان ساعات اولیه موج خوش‌بینی‌ها به احیای برجام را تحت‌تاثیر قرار داد. نشریه پولیتیکو روز جمعه و چند ساعت پس از دریافت پاسخ ایران نوشت: آمریکا پاسخ ایران درمورد پیش‌‌‌‌‌‌‌نویس احیای برجام را دلگرم‌‌‌‌‌‌‌کننده ندانسته و آن را یک قدم به عقب خوانده است.

جمع‌بندی بروکسل

اشاره بورل به ۲۸ ساعت و کمتر شدن شانس توافق نشان می دهد که بین ظهر یکشنبه تا بعدازظهر دوشنبه موعد کنفرانس خبری مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، رفت و برگشت پاسخ های ایران و آمریکا مجددا صورت گرفته و این اتحادیه را به این جمع بندی رسانده که احیای برجام فعلا در دسترس نیست. از این‌رو واکنش با طمانینه و با تاخیر بروکسل نسبت به این پاسخ‌ها نشان می‌دهد که آنچه جوزپ بورل در کنفرانس خبری از آن سخن گفته، نتیجه و جمع‌بندی اتحادیه اروپا درخصوص ماهیت پاسخ‌های ایران و آمریکا در دور دوم است که این اتحادیه را در موضع مشخص‌تری نسبت به روند کنونی قرار داده است.

با توجه به واکنش‌های همیشه محتاطانه و توام با خوش‌بینی نسبی مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، به‌خوبی می‌توان دید که واکنش جدید او نشان از دشواری‌های احیای توافق هسته‌ای دارد. بورل البته پیش‌تر و در ‌ماه اوت در گفت‌وگو با روزنامه اتریشی «کرونن سایتونگ» گفت؛ ما به لحظه مهم رسیده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ایم. این آخرین میلی‌متر است. (احیای برجام) باعث می‌شود جهان کمی ایمن‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تر شود. وی پیش‌‌‌‌‌‌‌تر و در اواخر مرداد‌ماه هم در گفت‌‌‌‌‌‌‌وگو با این روزنامه اتریشی گفته بود که اگر طرفین به توافق نرسند، ممکن است معادلات در زمستان کاملا تغییر کند.

توافق معطل انتخابات کنگره

با وجود اینکه مشاور تیم مذاکره‌کننده ایران هم بر متغیر زمستان و آغاز فصل سرما در اروپا به‌عنوان یک عامل تاثیرگذار بر مذاکرات مانور گسترده‌ای می‌دهد، اما به‌نظر می‌رسد که ارزیابی دو طرف از عنصر زمستان کاملا متفاوت است. در این میان آنچه مهم‌تر از فصل زمستان به‌نظر می‌آید، بازه زمانی انتخابات کنگره آمریکا در‌ ماه نوامبر است که به‌عنوان یک ضرب‌الاجل از مدت‌ها پیش مدنظر تحلیلگران و ناظران قرار گرفته است. هرچند بازه زمانی نشست فصلی شورای‌حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در اواخر شهریور نیز وجود دارد، اما با توجه به تعیین‌کننده‌تر بودن موعد انتخابات در آمریکا، بعید است طرفین بخواهند تکلیف برجام را با صدور یک قطعنامه مشخص کنند. در همین‌خصوص علی واعظ عضو گروه بین‌‌‌‌‌‌‌المللی بحران می‌گوید با ازدست‌رفتن فرصت توافق در روزهای گذشته، تصور حصول توافق قبل از انتخابات میان‌‌‌‌‌‌‌دوره‌‌‌‌‌‌‌ای دشوار است. باتوجه به فاصله موجود تا انتخابات، احتمال دارد که مذاکرات تا بعد از پایان انتخابات در نوامبر متوقف شود.

انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره آمریکا ۸ نوامبر برگزار می‌شود. از دو ‌ماه قبل یعنی از ۸سپتامبر (۱۷شهریور) آمریکا وارد فضای انتخاباتی و رقابت دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان می‌شود و این مساله طبیعتا بر فضای مذاکرات احیای برجام هم تاثیرگذار است. این انتخابات در فضای دو قطبی شده جامعه آمریکا صورت می‌گیرد و برای نامزدهای دموکرات سخت است که با توجه به ایالت‌های چرخشی و مردد در آمریکا بخواهند هزینه‌های توافق را بر عهده بگیرند. هرچند وضعیت دموکرات‌ها در آخرین نظرسنجی‌ها در حال بهبود است، اما بعید به‌نظر می‌رسد که آنها موفق به در‌اختیار گرفتن مجلس نمایندگان شوند و تنها در مجلس سنا می‌توانند اکثریت را حفظ کنند، از این‌رو محتمل است که آمریکا عملا رایزنی‌ها را به بعد از انتخابات و مشخص‌شدن آرایش حزبی در مجلس نمایندگان و مجلس سنا موکول کند و جمع‌بندی منوط به نتایج انتخابات میان‌دوره‌ای است.

تغییر در موضع‌گیری ایران؟​

در طرف مقابل هم به‌نظر می‌رسد موضع‌گیری ایران صریح‌تر از هفته‌های گذشته شده و تاکید بیشتری بر خلأهای موجود در توافق می‌کند. در همین خصوص مشاور تیم مذاکره‌کننده ایران در مذاکرات وین در واکنش به اظهارات مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا تاکید کرد: ایران خلأها و ابهامات را نخواهد پذیرفت. محمد مرندی روز سه‌شنبه در توییتی نوشت: بورل متحد ایالات‌متحده است و فراموش می‌کند که دلیل این مذاکرات نقض برجام توسط غرب و تحریم‌های فشار حداکثری است که شهروندان ایرانی را هدف قرار می‌دهد. حتی در شرایطی که ایران به‌طور کامل به آن پایبند بوده است. ایران خلأها و ابهامات را نخواهد پذیرفت. ایالات‌متحده هزینه‌هایی را بر اتحادیه اروپا تحمیل می‌کند.

نماینده روسیه در مذاکرات وین نیز در صفحه توییترش به اظهارات اخیر مشاور تیم مذاکره‌‌‌‌‌‌‌کننده ایران در مذاکرات وین درباره موضع‌‌‌‌‌‌‌گیری تازه اتحادیه اروپا درباره روند مذاکرات واکنش نشان داد. میخائیل اولیانوف در صفحه توییترش نوشت: واضح است که ایران راه گریز و ابهامات را نخواهد پذیرفت. مطمئن نیستم که اتحادیه اروپا فراموش کرده باشد چه کسی مسوول وضعیت فعلی است. به‌رغم ماهیت پیچیده روابط بین‌‌‌‌‌‌‌المللی، شرکت‌‌‌‌‌‌‌کنندگان در مذاکرات وین، تاکنون توانایی واقع‌‌‌‌‌‌‌بین بودن را از خود نشان داده‌‌‌‌‌‌‌اند.